Potrzebna przemy¶lana reforma, a tymczasem mamy tylko s³abe, has³owe pomys³y i to wci±¿ „odgrzewane” - komentarz dr. Jaros³awa Zbieranka z Instytutu Spraw Publicznych dotycz±cy propozycji zmian systemu finansowania partii politycznych.
Mechanizm „1%” dla finansowania partii politycznych nie znalaz³ ju¿ w 2008 roku uznania Polaków. Przeciwni byli eksperci i politycy wiêkszo¶ci ugrupowañ politycznych. Czy w 2012 roku ten sam pomys³ znajdzie wsparcie?
- Postulaty radykalnej zmiany systemu finansowania partii politycznych wracaj± do debaty publicznej niczym bumerang. Wygl±da jednak na to, ¿e obracamy siê wci±¿ w obrêbie tych samych pomys³ów. Równie¿ og³oszona ostatnio propozycja Ruchu Palikota – zlikwidowania subwencji z bud¿etu pañstwa i zast±pienie ich mo¿liwo¶ci± odpisu przez obywateli 1% podatku - nie jest nowa – zauwa¿a dr Jaros³aw Zbieranek z Instytutu Spraw Publicznych.
O¿ywiona dyskusja – 4 lata temu
Warto przypomnieæ – blisko 4 lata temu - w koñcu lutego 2008 r. Klub Parlamentarny Platformy Obywatelskiej wniós³ do laski marsza³kowskiej projekt ustawy, maj±cej zasadniczo zmieniæ system finansowania partii politycznych (wcze¶niej t± sam± propozycjê zg³asza³a Prawica Rzeczypospolitej). Przewidywa³ on zlikwidowanie dotychczasowego modelu finansowania partii politycznych - dotychczasowe subwencje z bud¿etu pañstwa mia³y byæ zast±pione przez mechanizm dobrowolnego przekazywania przez obywateli na rzecz wybranej partii politycznej „1%” podatku dochodowego, obliczanego przy okazji sk³adania corocznego sprawozdania PIT (analogicznie do przekazywania „1%” na rzecz organizacji po¿ytku publicznego).
Polacy o pomy¶le 1% – bez entuzjazmu
Likwidacja finansowania partii politycznych z bud¿etu pañstwa z pewno¶ci± wychodzi³aby naprzeciwko oczekiwaniom spo³ecznym. Polacy s± zdecydowanymi przeciwnikami finansowania partii przez pañstwo. Jak wykaza³y jednak¿e badania opinii spo³ecznej, przeprowadzone przez CBOS w kwietniu 2008 r., Polacy do¶æ sceptycznie przyjêli ówczesne propozycje Platformy Obywatelskiej. Przez wiêksz± czê¶æ respondentów (46%) mechanizm „1%” zosta³ uznany za rozwi±zanie z³e. Za dobry pomys³ uzna³o go 38%. Jednak¿e nawet poparcie tej procedury nie oznacza³o zamiaru skorzystania z niej. 21% badanych deklarowa³o zamiar (po ewentualnym wprowadzeniu takiej mo¿liwo¶ci) dokonania odpisu dla partii politycznych. Dwie trzecie ankietowanych (68%) nie przeznaczy³oby ¿adnych ¶rodków pochodz±cych z podatków na ich rzecz. Spo¶ród respondentów 7% nie p³aci³o natomiast podatków osobistych.
Zdecydowanie negatywne przyjêcie propozycji Platformy Obywatelskiej sk³oni³o polityków tej partii do dalszych dzia³añ. PO z³o¿y³a autopoprawkê, przewiduj±c± rezygnacjê z procedury odpisów „1%”. System finansowania partii politycznych w 2008 roku pozosta³ bez zmian.
Mechanizm „1%” nie znalaz³ w 2008 roku uznania Polaków. Przeciwni byli eksperci i politycy wiêkszo¶ci ugrupowañ politycznych. Czy w 2012 roku ten sam pomys³ znajdzie wsparcie?
Krytyka Z³o¿enie projektu wywo³a³o w 2008 roku ¿yw± debatê publiczn±. Propozycje Platformy Obywatelskiej spotka³y siê z du¿± krytyk± ze strony wszystkich partii politycznych, zasiadaj±cych w ówczesnym Sejmie – w³±czaj±c w to koalicyjny PSL. Bardzo sceptycznie wypowiadali siê eksperci. Jako g³ówny zarzut przedstawiano brak id±cego za likwidacj± finansowania z bud¿etu pañstwa, nowego systemu finansowania partii odpowiadaj±cego polskim realiom. Szczególnej krytyce zosta³ poddany mechanizm odpisów „1%”. Generuje on bowiem nierówno¶æ w¶ród darczyñców, premiuj±c osoby zamo¿niejsze. Krytykowaæ mo¿na równie¿ brak tajno¶ci ca³ej procedury – gdy¿ informacje o (de facto) preferencjach partyjnych Polaków by³yby gromadzone w urzêdach skarbowych. Dodatkowo nie wszyscy Polacy s± p³atnikami podatku dochodowego.
Logikê ca³ego przedsiêwziêcia zaburza³ wreszcie fakt, ¿e mechanizm „1%” stanowi³by, co prawda proceduralnie odmienn±, formê finansowania partii politycznych z bud¿etu pañstwa.
Potrzebna przemy¶lana reforma, a nie droga w nieznane
- Jestem przeciwnikiem radykalnego, ca³kowitego zlikwidowania subwencji z bud¿etu pañstwa dla partii politycznych, a wprowadzenia w ich miejsce 1 % odpisu podatku – podkre¶la dr Jaros³aw Zbieranek z ISP. Uwa¿am, ¿e nale¿y utrzymaæ obecny system finansowania partii, choæ po ponad dekadzie funkcjonowania wymaga on koniecznie „od¶wie¿enia” – gruntownej, ale przemy¶lanej reformy. Reforma powinna polegaæ m.in. na dalszym zmniejszeniu ¶rodków (subwencji) jakie otrzymuj± partie (szczególnie najwiêksze), ale przede wszystkim zwiêkszeniu dyscypliny ich wydatkowania, w tym ograniczeniu wydatków na promocjê, a podniesieniu kwot przeznaczonych na prace eksperckie, programowe i analityczne. Wa¿ne jest równie¿ zwiêkszenie publicznej kontroli wydatków partyjnych np. przez wprowadzenie bardziej rygorystycznej sprawozdawczo¶ci. W takiej reformie jest te¿ miejsce na umo¿liwienie obywatelom wiêkszego, bezpo¶redniego wspó³decydowania o wielko¶ci ¶rodków dla danej partii politycznej.
Warto przy tym pamiêtaæ, ¿e wraz z proponowan± przez RP likwidacj± subwencji z bud¿etu, znikn± równie¿ mechanizmy kontroli wydatkowania z niej ¶rodków (równie¿ spo³ecznej) a tak¿e wymóg przekazywania czê¶ci z tych ¶rodków na prace eksperckie (Fundusz Ekspercki). Nie by³y to mechanizmy idealne, ale istnia³y.
Warto przyjrzeæ siê tymczasem jakie mechanizmy transparentno¶ci, sprawozdawczo¶ci i racjonalnego wydatkowania przewidziane s± w odniesieniu do przekazywanych partiom ¶rodków pochodz±cych z 1 % podatku?
¬ród³o: Instytutu Spraw Publicznych